پناه می بریم به ژانر؛ نامه نگاری ژانر جویندگان حقیقت از شاملو تا کافکا

به گزارش مهسان بلاگ، از همان اولین بار که با کتاب آشنا شده ایم؛ وقتی پدر و مادر برایمان کتاب می خواندند یا در مدرسه برای کتابخوانی تشویق می شدیم، همیشه کتاب با جایگاه و ارزش بسیار بالایی برایمان تعریف شده است. با این پیش زمینه، بدون توجه به قالب یا ژانر کتاب، نفس کتابخوانی را ارزشمند دانسته ایم، کتابخوان ها پیش چشم ما آدم های محترم و باسوادی بوده اند و خلاصه اینکه یاد گرفته ایم کتاب در کنار همه فوایدش، می تواند ابزاری باشد برای کسب محبوبیت و مقبولیت اجتماعی!

پناه می بریم به ژانر؛ نامه نگاری ژانر جویندگان حقیقت از شاملو تا کافکا

اینکه کتابخوانی یک امتیاز مهم باشد و کتاب حکم یار مهربان و دانای ما را داشته باشد، خیلی هم خوب است؛ اما اگر از زاویه دیگری بررسی کنیم، این شیوه نگاه به کتاب و کتابخوانی یک جور مرزبندی و حتی فخرفروشی است. شاید خیلی ها که گرایشی به کتاب خواندن ندارند، فکر می کنند جهانی کسل کننده ای که فقط جای به اصطلاح فرهیخته ها و (کمی بدبینانه تر) فخرفروش ها باشد، جای زیادی برای من ندارد. انحصاری کردن هر حوزه ای در نهایت نتیجه ای جز راندن مخاطبان بالقوه ندارد!

خیلی ساده و دور از تعصب، کتاب ها امروز و حتی پیش از این، در درجه اول رسانه ای با اهداف سرگرم کننده هستند. برای کتابخورها چه سرگرمی و دلمشغولی ای بهتر از کتاب؟ اما این دایره علاقه مندان به کتاب نباید اینقدر تنگ باشد. جهان کتاب ها آن قدر گسترده است که برای همه، جا داشته باشد. ژانرها دقیقا به همین خاطر در حوزه کتاب تعریف شده اند.

ژانر کتاب چطور تعریف می شود؟

در تعریف ژانر و نام بردن از انواع ژانر کتاب، اختلاف نظرها زیاد است اما به شکلی ساده می توانیم این طور بگوییم که به جز کتاب های آکادمیک و علمی، اصولا در زمینه ادبیات، انواعی از کتاب ادبی فاخر (مثل آثار ادبیات کلاسیک) داریم و کتاب هایی هم در ژانرهای گوناگون با عنوان ادبیات ژانری مشهور هستند. دسته ای دیگر از کتاب ها، همه خوان و معمولا مشهور و پرفروشند که عده ای آن را با عنوان کتاب های ادبیات جریان اصلی (Mainstream- مشابه آنچه در حوزه سینما داریم) می شناسند. تمرکز این دسته از کتاب ها عموما روی زندگی روزمره و داستان هایی از این بستر است که البته گاهی نشانه هایی از ادبیات ژانری یا ادبیات فاخر را در آن می بینیم.

شاید توضیح جزییات هر کدام از این دسته بندی ها خارج از حوصله این نوشته باشد اما چیزی که در اینجا مهم است، پرداختن به ادبیات ژانری و علاقه مندان به آن است. به خاطر اهمیتی که این نوع ادبیات برای علاقه مندان به کتاب دارد، قرار است از این به بعد در معرفی کتاب ها نگاه ویژه ای به ادبیات ژانری داشته باشیم و هر بار با معرفی یک ژانر، کتاب هایی را در آن ژانر پیشنهاد کنیم. به این ترتیب همه این شانس را خواهیم داشت که رنگ تازه ای به کتابخانه مان بدهیم و حتی با ژانرهایی که نمی شناختیم ارتباط برقرار کنیم و بیشتر بخوانیم.

در انتها این مطلب، سری به ژانر نامه یا نامه نگاری می زنیم که در ادبیات ما جز معدودی کتاب، کمتر به آن توجه شده است. کتاب های این ژانر، با تجربه بی نظیری که از بازخوانی احساسات آدمی به دست می دهند، بسیار جذاب و خوش خوان هستند.

شناختن ژانر کتاب چه فایده ای دارد؟

خاصیت اصلی تعریف کردن ژانر کتاب، ساختن یک سری کد اختصاصی برای ایجاد تعامل بین نویسنده و مخاطب است. مخاطبان ادبیات ژانری این کدها را به مرور می شناسند و نبض کتاب را در دست می گیرند. به همین خاطر است که ساختار ژانرها (مثل ژانر ادبیات علمی-تخیلی، ادبیات گمانه زن، عاشقانه یا ژانر زندگینامه و…) مدام دستخوش تغییر و به روزرسانی است. درواقع اینجا برخلاف آنچه در ادبیات فاخر سراغ داریم، مخاطب نقش مشخص کننده ای در حیات و تکامل یک ژانر دارد.

معرفی یک کتاب با ژانری که به آن تعلق دارد، درواقع یک اسم رمز به همه طرفداران ادبیات ژانری می دهد. اسم رمزی که پیش از مطالعه کتاب برای مخاطب روشن می کند با چه نوع اثری روبه رو خواهد شد و آیا از خواندنش لذت می برد یا خیر. به این ترتیب شناختن ژانر کتاب ها می تواند میانبر خوبی برای شناختن و شکل دادن سلیقه کتابخوانی مان باشد و ضمناً کار انتخاب کتاب را برایمان راحت تر کند.

ژانر، به طور کلی انواع آثار هنری یا ادبی را بر مبنای اصول خاصی که در ساختار، محتوا و سبک دارند، تعریف می کند. در حوزه کتاب، ژانرها معمولا در دو دسته اصلی داستانی (Fiction) و ناداستان (Nonfiction) بررسی می شوند. ژانرهای فرعی ذیل این دو دسته آن قدر زیاد و متنوعند که کندوکاو در آن ها به اندازه یک سفر ماجراجویانه هیجان انگیز است.

برای مثال ممکن است در دسته ادبیات داستانی، ژانر علمی-تخیلی را بشناسید؛ مشخصه شاخص این ژانر پرداختن به یک داستان در حوزه ای تکنولوژیک است اما تکنولوژی موجود در آثار این ژانر هنوز برای بشر به دست نیامده و تخیل نویسنده آن را آفریده است. شاخصترین نمونه این آثار را می توان در میان کتاب های ژول ورن، نویسنده قرن نوزده فرانسه دید. جالب اینکه بسیاری از تکنولوژی های ساخته و پرداخته تخیل این نویسنده، امروز به واقعیت پیوسته اند. مثلا در کتاب از زمین تا کره ماه، ژول ورن از سفر انسان به ماه می گوید که صد سال بعد از نگارش اثر یعنی در سال 1969 با سفر نیل آرمسترانگ به ماه به وقوع پیوست.

در ژانر ناداستان (یا Nonfiction) هم معروف ترین شاخه، زندگینامه نویسی است. ناداستان معمولا روایتی است با هدف ثبت وقایع یا اضافه کردن به اطلاعات و راهنمایی مخاطب. دامنه این ژانر از زندگینامه ها و جستارها تا کتاب های آشپزی و راهنماهای سفر و غیره گسترده است.

اما یکی از مهم ترین فواید شناختن ژانرهای کتاب، درمورد ناداستان ها صادق است. ناداستان ها در تعریف اول، متونی کسل کننده شبیه به کتاب های درسی یا مطالبی در سطح بروشورهای اتاق انتظار دندانپزشکی به نظر می رسند! اما وقتی ژانرهای فرعی ناداستان را بشناسیم، می بینیم که با چه جهانی گسترده ای روبه رو شده ایم. دقیقا به همین خاطر، با اینکه ژانری مثل ادبیات علمی-تخیلی بسیار وسوسه انگیز است، در اولین مطلبی که به معرفی کتاب های ادبیات ژانری می پردازیم، سراغ یکی از ژانرهای فرعی ناداستان رفته ایم؛ ژانر مهجور نامه یا نامه نگاری.

نامه نگاری؛ ژانر جویندگان حقیقت احساسات

نامه، مجموعه نامه یا نامه نگاری یکی از شاخه های ژانر زندگینامه نویسی است. معمولا کتاب هایی که در این ژانر منتشر می شوند، شامل مجموعه ای از نامه های یک شخص حقیقی (اغلب معروف و محبوب) همراه با نام گیرنده و تاریخ ارسال هستند و بعضاً توضیحاتی توسط گردآورنده کتاب، ضمیمه نامه ها شده است. گاهی در زندگینامه هایی که از افراد مشهورِ درگذشته تالیف می شود، از نامه های به جا مانده به عنوان سند استفاده می کنند که در این صورت، عبارت زندگی و نامه ها روی جلد کتاب گویای محتوای آن می شود. گاهی هم خود نگارنده نامه ها تصمیم می گیرد دست به انتشار نامه هایش بزند تا اثری نزدیک به اتوبیوگرافی (خودزندگینامه) ارائه دهد.

بیشترین استقبال از این ژانر (دست کم در بازار کتاب ایران)، مربوط به کتاب هایی است که مجموعه نامه های عاشقانه را گرد آورده اند. دلیلش البته مشخص است؛ عشق تجربه ای بی نظیر است که گرچه در کتاب های ژانر عاشقانه هم می توان روایتی تخیلی از آن را جست، در نامه های واقعی، بسیار صادقانه و احساس برانگیز لمس می شود.

البته نامه ها فقط از جنبه احساسات عاشقانه مورد توجه نیستند و می توانند روایتگر گوشه ای از تاریخ و شرایط اجتماعی هم باشند. گاهی هم نامه ها مثل آن ها که کافکا برای پدرش نوشته است، بیشتر راوی دردها هستند تا عشق و شور.

نامه ها روایت هایی اصیل هستند که قرار نبوده مخاطبی جز یک گیرنده ی به خصوص داشته باشند. به همین خاطر همیشه جزییات و اشاره هایی در این نامه ها موجود است که فقط برای همان گیرنده رمزگشایی می شود. در عوض صمیمیت موجود در زبان نامه ها را احتمالا مخاطب در هیچ یک از آثار نویسنده نخواهد یافت. به همه این ها وسوسه پنهانی گوش دادن به حرف های خصوصی و البته عطش هرچه بیشتر دانستن درباره روحیات نویسنده یا شخصیت محبوبمان را هم باید اضافه کرد.

اگر به ژانر نامه علاقه مندید، این سه کتاب را حتما بخوانید.

نامه به پدر؛ نامه های فرانتس کافکا به پدرش

این نامه هیچ گاه به دست پدر کافکا نرسیده است اما همه این 47 صفحه را کافکا با این امید نوشته بود که خوانده شوند. کافکا در این نامه طولانی همه آنچه را که پدرش با روش های تربیتی نادرست بر سرش آورده، به او یادآوری می کند. به نظر می رسد نامه یک پسر به پدر، آن هم چنین گلایه وار و نیش دار، بسیار شخصی بوده و نکته ای برای خواننده ای غیر از پدر نداشته باشد. اما وقتی نویسنده کافکا باشد، اینطور نیست. این نامه فقط بیانگر یک مشت گلایه نیست. همچنان که می گویند کافکا سایر آثارش را هم درواقع خطاب به پدر نوشته، این نامه هم گویی یک اثر مستقل است. با این تفاوت که مثل هر کتاب دیگری در ژانر نامه، این اثر هم از ابتدا تنها برای یک مخاطب نوشته شده است. از همان جا که نامه با این جملات شروع می شود:

نامه به پدر همان طور که از فرانتس کافکا انتظار می رود، یک نامه معمولی نیست. در این نامه او به ریشه های تربیت پدرسالارانه و ترس های کودکی اش اشاره می کند بی آن که در نظر داشته باشد کتابی آموزشی بنویسد و از رنج و آزردگی خاطر می گوید بی آن که تصمیمی برای نوشتن یک غم نامه یا داستانی مصیبت بار داشته باشد.

نامه به پدر کافکا با ترجمه الهام دارچینیان توسط انتشارات نگاه به چاپ رسیده و نسخه الکترونیکی آن در فیدیبو موجود است.

مثل خون در رگ های من؛ نامه های شاملو به آیدا

داستان عشق احمد شاملو به همسرش، آیدا سرکیسیان، از نقل و خاطره گذاشته و حالا دیگر تبدیل به مثال شده! در شعرها و ترانه ها انگار که حرف از لیلی و مجنون باشد، عشق به آیدا به عنوان استعاره از عشق ماندگار به کار می رود. احمد شاملو چه در اشعار و چه در نامه ها بی پرده از این عشق حرف می زد و برای آن می سرود. در ژانر نامه بدون شک نامه های شاملو به آیدا پرطرفدارترین کتاب فارسی است.

از لابه لای این بیست نامه که در کتاب مثل خون در رگ های من منتشر شده، احوال شخصی و دغدغه های شاملو را هم در دهه 50 و 60 شمسی می شود رصد کرد.

مثل خون در رگ های من پانزده سال پس از درگذشت احمد شاملو توسط نشر چشمه به چاپ رسید. گزیده ای از این کتاب را با صدای علی عمرانی می توانید از فیدیبو بشنوید.

طاهره، طاهره عزیزم؛ نامه های ساعدی به طاهره

توضیحی که برای این مجموعه نامه های عاشقانه باید نوشت، بیشتر از یک عبارت نیست: نامه های عاشقانه غلامحسین ساعدی به طاهره کوزه گرانی، عشق جوانی اش. این عبارت انگار خودش گویای همه چیز است و همان عکس معروف غلامحسین ساعدی را با دستی که روی پیشانی اش گذاشته، بلافاصله جلوی چشممان ظاهر می کند. به این فکر فرو می رویم که عشق جوانی ساعدی، زنی که در تبریز منتظر نامه های او می نشسته، از نویسنده ای تمام عیار چه حرف ها می شنیده است. نامه ها بدون شک پر از عشق و پر از دردند. گیرنده و فرستنده نامه ها هر دو سال هاست که درگذشته اند و آرزوی وصلشان هم هیچ وقت میسر نشده است. راز این نامه ها را طاهره کوزه گرانی تا انتها عمر فاش نکرده بود.

در یکی از نامه ها ساعدی نوشته است:

این کتاب توسط نشر مشکی به چاپ رسیده و می توانید نسخه الکترونیکی آن را در فیدیبو بخوانید.

گروه ساختمانی آبان: گروه ساختمانی آبان: بازسازی ساختمان و تعمیرات جزئی و کلی و طراحی ویلا و فضای سبز و روف گاردن، طراحی الاچیق، فروش درب های ضد سرقت را از ما بخواهید.

منبع: دیجیکالا مگ
انتشار: 27 شهریور 1400 بروزرسانی: 27 شهریور 1400 گردآورنده: mahsanblog.ir شناسه مطلب: 14294

به "پناه می بریم به ژانر؛ نامه نگاری ژانر جویندگان حقیقت از شاملو تا کافکا" امتیاز دهید

امتیاز دهید:

دیدگاه های مرتبط با "پناه می بریم به ژانر؛ نامه نگاری ژانر جویندگان حقیقت از شاملو تا کافکا"

* نظرتان را در مورد این مقاله با ما درمیان بگذارید